نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز

2 امور کتابخانه های اداره کل کتابخانه های عمومی استان فارسی

چکیده

هدف: پژوهشگران رشتة نوپای علم‌سنجی در ایران ناگزیر به استفاده از متون انگلیسی هستند و غالباً در انجام پژوهش‌های خود به زبان فارسی، به معادل‌گزینی در این حوزه اقدام می‌کنند. از آنجا که معادل‌گزینی برای اصطلاحات توسط افراد متعدّدی صورت می‌پذیرد، معادل‌های انتخاب‌شده غالباً از یک‌دستی و هماهنگی لازم برخوردار نیست. پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان پراکندگی معادل‌های فارسی اصطلاحات و مفاهیم این حوزه از دانش انجام شده است.
روش­شناسی: در این پژوهش در مرحلة اول شیوة تحلیل محتوای کمّی و در مرحلة دوم روش توصیفی و تحلیل کیفی به کار رفته است.
یافته­ها: یافته‌ها حاکی از آن است که در منابع مورد بررسی حوزة علم‌سنجی حدود 425 اصطلاح تخصصی پرکاربرد وجود دارد که حداقل یکی از شش اصطلاح بیش از یک معادل دارد. در تحلیل و توصیف معادل‌گزینی‌ها مشاهده شد که در برخی از موارد به تناظر یک به یک توجه نشده است و چندمعنایی و هم‌معنایی در معادل‌گزینی‌ها مشاهده می‌شود. منشأ زبانی آنها به قرار زیر است: عدم توجه به تعداد اجزای واژگانی اصطلاح، استفاده از عبارت‌های بدساخت، استفاده از گروه حرف اضافه‌دار، عدم توجه به مقولة واژگانی اجزاء اصطلاح، عدم توجه به ضابطة کوتاهی، عدم استفاده از وند، عدم توجه به بافت و گونة زبانی و عدم توجه به تفاوت‌ها و ظرافت‌های معنایی واژگان.
نتیجه­گیری: یافته‌های حاصل از پژوهش نشان داد که در حوزة علم‌سنجی مانند سایر رشته‌ها نیز ناهماهنگی، آشفتگی و گاه خطاهای زبانی در معادل‌گزینی دیده می‌شود. از عوامل این ناهماهنگی‌ها در معادل‌گزینی می‌توان به استفاده از عبارت‌های بدساخت، استفاده از گروه حرف اضافه‌دار، عدم توجه به ضابطة کوتاهی، عدم استفاده از وند، عدم توجه به بافت و گونة زبانی و بالاخره عدم توجه به تفاوت‌ها و ظرافت‌های معنایی واژگان اشاره نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critical Study of Persian Equivalents of Technical Terms and Concepts in Scientometrics

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Ahmadinasab 1
  • meysam javanbakht 2

1 PhD in linguistics, Shahid Chamran University of Ahvaz

2 MA in librarianship and information science

چکیده [English]

Background and Objectives: Words are the most important units of languages, means of communicating concepts, ideas, feelings, without words, we cannot talk about the objects, phenomena and concepts of the external and internal world. Words are the basic tools of thought, because they play a crucial role in the process of thinking. To think about the world and its phenomena, it is necessary to classify them based on similarities and differences. This classification is a kind of information organization represented in word formation. Along with the introduction and transfer of knowledge, technologies and new equipment’s into Iran, new scientific concepts and terminology enter into Persian. These scientific concepts and terminology will increase the number of borrowed words, direct or indirect; Indirect borrowed words are equivalents that may be appropriate or inappropriate for Persian. If the appropriate equivalents are made by the specialists of the area and in cooperation with linguists, they will more easily be accepted by the scientific society. But unfortunately, the problem is that these equivalents are sometimes made by non-specialists who are unfamiliar with linguistic problems, and therefore these new terms are not always appropriate.
Methodology: In order to study Persian technical terms of the field, first, the main sources, books and articles were identified and examined by the quantitative content analysis method. The second stage of the research is descriptive and is carried out by studying and analyzing the rules of term coinage based on the Guidelines and Principles of Word formation by the Academy of Persian Language and Literature. The corpus of the study is comprised of all the papers and books in the field, compiled in the fourth edition of the Bibliography of scientometrics by Hamid Reza Jamali Mahmouei, as well as the most recent papers and books published in the field. In this research, sampling has been applied and those books and articles have been selected for review which focus on the basics and concepts. The reason is that in these sources more terms and concepts could be found. Finally, 5 books and 60 articles were studied. Overall, 605 terms were extracted. 180 terms out of these 605 terms were mentioned in only one of the sources, and since they were not found in other sources of research, there was no possibility of determining the degree of uniformity and consistency in the equivalents. However, it was possible that in other sources, different equivalents were used instead. Findings and results of the research largely reflect the present status of the technical terms of this field of knowledge. The statistical method used in this research is descriptive statistics.
Findings: According to the statistics, 18% of the technical terms have more than one Persian equivalents, that is, one out of almost every six English terms in scientometrics. A closer look at the terms suggests that in some equivalents, in particular, the translation of proper names into Persian or, in other words, the transliteration of proper names has led into several different forms. However, some equivalents have been made through lexical borrowing, although they are phonetically and phonologically Persianized.
The linguistic origins of improper equivalents are as follows:

Using phrases instead of compound forms
Using prepositional phrases (PP)
Not paying attention to the rule “the shortest form is the optimal form” in word formation
Ignoring the vital role of affixes (Persian prefixes and suffixes) in forming Persian equivalents
Not paying attention to the important role of linguistic context and linguistic type on equivalent- finding.
Not paying enough attention to the fine semantic differences and delicacies of technical terms and their Persian equivalents.

Discussion:  According to the findings, in the field of scientometrics, as in other disciplines, inconsistency, turbulence and sometimes linguistic mistakes are seen in equivalents. The factors of these inconsistencies are categorized in 6 categories as the lack of attention to the number of lexical components of the term, using ill-formed structures, using phrasal groups, paying no attention to the lexical category of the components of the technical terms, choosing long terms, using no affixation, lack of attention to the context and genre and neglecting differences and semantic delicacies of words.
Another finding is less synonymy and polysemy in scientometrics, in comparison to the fields like linguistics. Perhaps the reason lies in the fact that scientometrics is a newly-introduced academic field and naturally less Persian texts are created. Undoubtedly, it is expected that by an increase in the number of researchers in the area and authoring more Persian texts in this field, an increase in the number of inconsistencies, synonyms and homonyms will be observed. It is necessary to mention that in recent years, in Iran, a special attention has been paying to Farsi as the language of science on the basis of macro language policies. In this regard, various linguistic and non-linguistic strategies are approved to develop Persian standard technical terms. In this regard, the approval of a scientific department in Persian Academy of Language and Literature is necessary to supervise and approve the equivalents. In addition, producing and using standard bilingual dictionaries and frequently dictionaries also increase the uniformity of equivalences and hence the transparency of Persian texts in scientometrics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Scientometrics
  • Terminology
  • Persian Equivalents
  • Wordformation
آشوری، داریوش. (1375). بازاندیشی زبان فارسی. تهران: نشر مرکز.
آشوری، داریوش. (1387). زبان باز: پژوهشی درباره زبان و مدرنیت. تهران: نشر مرکز.
اصغرزاده، نسرین و خراسانی، اباصلت (1395). تأثیر استفاده از زبان انگلیسی به عنوان زبان واسط آموزش علم در بین‌المللی شدن دانشگاه‌ها: مطالعة تطبیقی در اروپا. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. 22 (3)، 89-111.
احمدی نسب، فاطمه و ارسطوپور، شعله (1394). بررسی فرایندهای واژه‌گزینی اصطلاح‌ها و واژگان تخصصی حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی، ۲، 245- 262.
بدری‌زاده، فضل‌الله و منیژه یوحنایی(1381). اصطلاحات زبان‌شناسی و مشکل تعدّد معادل‌ها در زبان فارسی. پژوهش زبان‌های خارجی. 13، 3- 17.
جمالی مهموئی، حمیدرضا (1388). معادل‌گزینی، ترجمه و آشفتگی زبان فارسی در حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی. کتاب ماه کلیات. 139، 92 – 97.
جمالی مهموئی، حمیدرضا (1391). کتابشناسی علم‌سنجی. مرکز مدارک علمی ایران. قابل دسترس در www.irandoc.ac.ir  (دسترسی در 5/3/1393).
حسن‌زاده، محمد؛ نوروزی چاکلی؛ علیرضا (1382). غلامک‌شناسی تن‌شناسی، مخاطبه: نگاهی به جریان جهانی اطلاعات و واژه‌سازی مترجمان ایرانی. همشهری. 2مرداد.
حسینی بهشتی، ملوک‌السادات (1375). ترجمه فارسی اصطلاحنامه اسپاینز. اطلاع‌رسانی،  12. شماره 1.
حسینی بهشتی، ملوک‌السادات (1389). ساخت واژه، اصطلاح‌شناسی، و مهندسی دانش. نامة فرهنگستان، شماره 42، 159- 175.
حیدری، غلامرضا ( ۱۳۸۹). معرفت‌شناسی علم‌سنجی. شیراز: انتشارات نوید.
دانش‌پژوهان، منوچهر(1388). واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی علمی در زبان فارسی آسیب‌ها و راهبردها. پژوهشنامه، 35، 69-92.
شعبانی، احمد (1381). روند واژه‌گزینی در علم کتابداری و اطلاع‌رسانی در زبان فارسی. مجلة پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان. 13 (1)، 235- 248.
شقاقی، ویدا (1388). بررسی وضعیت وندها در زبان علم. مجموعه مقالات همایش یکصد و پنجاهمین سالگرد آراء و اندیشه سید جمال الدین اسدآبادی، 503-521.
 ضیغمی، رضا و همکاران (1387). تحلیل محتوا. نشریة پرستاری ایران. 53، 41-52.
عصاره، فریده و همکاران. (1396). ترسیم و تحلیل شبکة مفهومی ساختار دانش حوزة علم‌سنجی ایران. مطالعات کتابداری و علم اطلاعات 24 (21)، 1-20.
فرهمند بروجنی، حمید؛ انصاری، مجتبی (1382). سخنی دربارة توسعة واژگان و اصطلاحات تخصّصی در حوزة دانش محافظت از آثار فرهنگی: برداشت‌ها و تعابیر متفاوت. مجموعه مقالات ششمین همایش حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی- فرهنگی و تزئینات وابسته به معماری. صص 7-14.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی (1388). اصول و ضوابط واژه‎گزینی. ویرایش سوم. تهران: فرهنگستان ادب و زبان فارسی (نشر آثار).
رجبعلی بگلو، رضا.(1392).گروه بحث کتابداری؛ راه رفتن در میدان مین. پایگاه تحلیلی خبری لیزنا گاهی دور گاهی نزدیک 92، 13 مرداد 1392. قابل دسترس در http://www.lisna.ir (دسترسی در 5/3/1393).
رضوانی، روح الله (1389). تحلیل محتوا . پژوهش. سال دوم ، شماره اول . بهار وتابستان 1389، ص137- 156
رفیعی، عادل و رضامراد صحرایی (1392). زبان فارسی زبان علم؛ نگاهی به فرایندهای واژه‌سازی گونه علمی زبان فارسی. تهران: وزارت لوم، تحقیقات و فناوری، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
 
Earl, babbie (2003); the practice of social research; 10th edition, wads worth: Thomson learning.
Khuwaileh, Abdullah A. (2010). IT Terminology and Translation: Cultural, Lexicographic and Linguistic Problems. LSP Journal, 1( 2), 15-22.
Malmkjar, Kirsten (2004). The Linguistics Encyclopedia; 2nd edition, USA: Routledge.
Rogers, Margaret (2007). Eu-High-Level Scientific Conference Series. MuTra 2007- LSP Translation Scenarios: Conference Proceedings.
Stolze, Radegundis (2009). Dealing with Cultural Elements in Technical Texts for Translation.The Journal of Specialized Translation, 11,124-142.